Kasakten

Sajak Sarabunis Mubarok
Kasakten
Didon Nurdani
KBPC 2008

Luka Itu Aneh Sekali

Luka Itu Aneh Sekali

Sajak Hamid Jabbar

Blues Kere Lauk & Grand prix

Godi Suwarna

Sajak "Blues Kere Lauk & Grand Prix"

 

Tangis Anakku

menangislah nak

menagis dengan nyaring

tak ada yang salah dengan tangismu

bahkan sebagai lelaki pun bapak pernah menangis

tangis bapak yang pertama

adalah saat mengucap kata istri kepada ibumu

dihadapan penghulu

dan tangis berikutnya

adalah saat mengumandangkan adzan

untuk pertama kalinya di telinga kananmu

dan di saat-saat itu

dunia bapak menjadi begitu sempurna

Wasiat Mahaprabu Wastu Kancana

Teguhkeun, pageuhkeun sahinga ning tuhu, pepet byakta warta manah, mana kreta na bwana, mana hayu ikang jagat kena twah ning janma kapahayu.

Kitu keh, sang pandita pageuh kapanditaanna, kreta ;
sang wiku pageuh di kawikuanna, kreta ;
sang ameng pageuh di kaamenganna, kreta ;
sang wasi pageuh dikawalkaanna, kreta ;
sang wong tani pageuh di katanianna, kreta ;
sang euwah pageuh di kaeuwahanna, kreta ;
sang gusti pageuh di kagustianna, kreta ;
sang mantri pageuh di kamantrianna, kreta ;
sang masang pageuh di kamasanganna, kreta ;
sang tarahan pageuh di katarahanna, kreta ;
sang disi pageuh di kadisianna, kreta ;
sang rama pageuh di karamaanna, kreta ;
sang prebu pageuh di kaprebuanna, kreta.
Ngun sang pandita kalawan sang dewarata pageuh ngretakeun ing bwana, nya mana kreta lor kidul wetan sakasangga dening pretiwi sakakurung dening akasa, pahi manghurip ikang sarwo janma kabeh.

(Teguhan, kukuhkan batas-batas kebenaran, penuhi kenyataan niat baik dalam jiwa, maka akan sejahteralah dunia, maka akan sentosalah jagat ini sebab perbuatan manusia yang penuh kebajikan).

Demikianlah hendaknya. Bila pendeta teguh dalam tugasnya sebagai pendeta, akan sejahtera.

Bila wiku teguh dalam tugasnya sebagai wiku, akan sejahtera.

Bila manguyu teguh dalam tugasnya sebagai ahli gamelan, akan sejahtera.

Bila paliken teguh dalam tugasnya sebagai ahli seni rupa, akan sejahtera.

Bila ameng teguh dalam tugasnya sebagai pelayan biara, akan sejahtera.

Bila pendeta teguh dalam tugasnya sebagai pendeta, akan sejahtera.

Bila wasi teguh dalam tugasnya sebagai santi, akan sejahtera.

Bila ebon teguh dalam tugasnya sebagai biarawati, akan sejahtera.

Bila pendeta teguh dalam tugasnya sebagai pendeta, akan sejahtera.

Demikian pula bila walka teguh dalam tugasnya sebagai pertapa yang berpakaian kulit kayu, akan sejahtera.

Bila petani teguh dalam tugasnya sebagai petani, akan sejahtera.

Bila pendeta teguh dalam tugasnya sebagai pendeta, akan sejahtera.

Bila euwah teguh dalam tugasnya sebagai penunggu ladang, akan sejahtera.

Bila gusti teguh dalam tugasnya sebagai pemilik tanah, akan sejahtera.

Bila menteri teguh dalam tugasnya sebagai menteri, akan sejahtera.

Bila masang teguh dalam tugasnya sebagai pemasang jerat, akan sejatera.

Bila bujangga teguh dalam tugasnya sebagai ahli pustaka, akan sejahtera.

Bila tarahan teguh dalam tugasnya sebagai penambang penyebrangan, akan sejahtera.

Bila disi teguh dalam tugasnya sebagai ahli obat dan tukang peramal, akan sejahtera.

Bila rama teguh dalam tugasnya sebagai pengasuh rakyat, akan sejahtera.

Bila raja (prabu) teguh dalam tugasnya sebagai raja, akan sejahtera.

Demikian seharusnya pendeta dan raja harus teguh membina kesejahteraan didunia, maka akan sejahteralah di utara barat dan timur, diseluruh hamparan bumi dan seluruh naungan langit, sempurnalah kehidupan seluruh umat manusia).



Wasiat Wastu Kencana dari naskah Sanghyang siksakanda (Koropak 630)

Debu Bintang

.... menerawang kesemestaan sendiri | ruang dan waktu memudar | hati dan otak meleleh | menciut aku | sebagian aku | pecah jadi debu bintang | coba dekap erat cahaya | yang tersisa ...

.... menerawang kesemestaan sendiri
ruang dan waktu memudar
hati dan otak meleleh
menciut aku
sebagian aku
pecah jadi debu bintang
coba dekap erat cahaya
yang tersisa ...

TEHNIK DASAR MACA SAJAK

Ku : Godi Suwarna (dicutat tina Fiksimini Basa Sunda )

Kiwari, maca sajak téh geus ilahar pisan dilaksanakeun ku urang Sunda. Sajak-sajak ciptaan para panyajak digalantangkeun ku nu macana di hareupeun balaréa. Nu maca sajak téh minangka wawakil panyajak pikeun nembrakkeun sagala rupa rasa jeung pikiran nu nyangkaruk dina sajak nu dibaca. Maca sajak kieu téh geus jadi hiji wanda kasenian nu mandiri. Kawas dina seni-seni séjénna, maca sajak ogé tangtu baé aya carana atawa téhnikna nu kudu dipibanda ku pamaca sajak.

Nu dibahas di dieu: tehnik dasar. Ari tehnik dasar tea bisa diulik ku sing saha bae nu hayang bisa. Mun geus nyangkem dadasarna, ka dituna bisa dimekarkeun ku sorangan,  jadi gaya nu mandiri, unik taya duana, teu nyampak di nu sejen. Upamana, tehnik maca sajak Rendra beda jeung Taufik Ismail, Sutarji CB, jrrd. 

Nyurahan Sajak 

Pamaca sajak kudu bisa nyurahan (napsirkeun) eusi sajak saméméh midang. Pamaca sajak kudu bisa ngahartikeun eusi sajak, atawa paling saeutik kudu bisa ngararasakeun suasana, émosi nu nyangkaruk dina hiji sajak. Napsirkeun sajak bisa ku cara parafrase nyaéta ngarobah hiji puisi jadi prosa ku cara nambahkeun kecap-kecap sorangan kana sajak nu nyababkeun sajak jadi gampang dipikaharti. Atawa, ngadadarkeun deui eusi sajak ku kecap jeung kalimah sorangan.

Pamaca sajak kudu eungeuh kana kecap-kecap konci dina hiji sajak. Upamana dina hiji sajak aya kecap ceudeum, kulawu, berewit, késang, cimata, bisa ditangtukeun yén éta sajak téh moal jauh ti nyaritakeun kasedih. Mun dina hiji sajak aya kecap seuneu, ngagedur, peureup, beureum, bisa ditangtukeun yén eusi sajak téh nyaritakeun sumanget atawa kaambek. 

Lenyepan (Penghayatan) 

Lenyepan ditangtukeun pisan ku hasil tina nyurahan kana hiji sajak. Mun nyurahanana kaliru, tangtu baé lenyepan dina maca sajakna oge bakal kabawa salah. Upamana baé, hiji sajak nu eusina nyaritakeun kasedih, der digalantangkeun bari ambek tipopolotot, atawa sabalikna ti éta.  Alhasil, pamaca sajak kudu bener-bener bisa nyurahan heula hiji sajak saméméh magelaran. 

Lenyepan oge kuat patalina jeung émosi. Hiji sajak kudu dibaca luyu jeung rasa atawa émosi nu nyangkaruk dina hiji sajak. Takeran rasa kudu pas jeung eusi sajak. Mindeng urang nyaksian pamaca sajak ngadon nyegruk, atawa ceurik balilihan, atawa sabalikna, ambek tipopolotot nyentakan nu lalajo. Hal saperti kieu bisa ngabalukarkeun kecap jeung kalimah jadi teu jéntré da émosina kaleuleuwihi téa. Padahal, apan pamaca sajak mah kudu atra ngucapkeun kecap jeung kalimah. 

Artikulasi 

Artikulasi dina maja sajak taya lian iwal ti kajéntréan lebah ngalapalkeun aksara demi aksara. Dina maca sajak aya nu disebut cacad artikulasi, nyaéta tadi, teu jelas dina ngalapalkeun aksara lantaran létah si pamaca henteu nepi kana wewengkon artikulasi. Upamana, dina ngalapalkeun aksara  T apan létah téh kudu neken antara huntu jeung gugusi. Ngalapal M  biwir kudu rapet, jeung sajabana. Mun artikulasina teu jéntré, nu ngabandungan bakal jéngkél jeung sajakna ogé bakal teu puguh kapirengna. Aya sawatara cara pikeun latihan artilulasi, diantarana ngalapalkeun kalawan gancang kalimah-kalimah nu hésé, upamana ; laeur mapay areuy, ban oplét opat, babu ibu abi, jrrd. 

Intonasi 

Intonasi téh lagu kalimah atawa lentong. Intonasi dina maca sajak ditangtukeun pisan ku sajakna da apan sajak téh kalimah nu ngalagu téa. Intonasi karék bisa genah karasana lamun pamaca sajak bisa nyurahan  tur ngalenyepan eusi sajak. Réa pamaca sajak nu ngaheulakeun lentong batan nyurahan jeung ngalenyepan sajak, nu ngabalukarkeun lentongna karasa dijieun-jieun teuing. Lentong mah bakal nuturkeun mun pamaca sajak bener-bener geus ngajiwaan eusi sajakna. 

Wirahma 

Wirahma  téh nyaéta kombinasi turun-naékna, panjang-pondokna, tarik halonna maca sajak.  Nya  wirahma pisan nu ngalantarankeun rasa jeung pikiran dina sajak terus ngocor teu pegat-pegat, ngawangun imaji nu hirup tur jéntré. Wirahma ngawujud tina tekanan-tekanan kana kecap. Aya nu disebut tekanan dinamik; tekanan tarik jeung halonna ucapan. Tekanan Nada: luhur jeung handapna sora. Tekanan Tempo; gancang jeung lambatna dina ngucapkeun kalimah. Catetan: pamaca sajak kudu ati-ati dina ngagunakeun témpo. Témpo kudu pas, ulah gancang teuing, komo lamun lambat teuing mah, matak bosen nu ngabandungan.

Randegan

Randegan atawa jéda téh nyaéta eureun sakedapan. Tangtuna gé pamaca sajak dina macana teu nurugtug kitu baé. Lian ti ngarandeg dina tanda-tanda baca, atawa antara pada (bait) jeung pada, pamaca sajak ogé kudu ngarandeg lebah kalimah-kalimah penting dina sajak, sangkan nu ngadéngékeun (nu lalajo) bisa ngalenyepan éta kalimah penting téa. Randegan kieu téh digunakeun saperluna baé. Upama pamaca sajak mindeng teuing rundag-randeg, bisa ngabalukarkeun témpo maca jadi lambat, matak kesel ka nu lalajo. 

Klimaks 

Teu kabéh sajak bakal genah dibaca di pakalangan. Sajak nu bakal genah dibacana nyaéta sajak-sajak nu atra tur karasa klimaks atawa puncakna. Sajak bakal karasa tutug, anggeus, jeung nyerep ka nu ngabandungan. Kitu ogé mun pamaca sajak bisa ngabina puncak. Nu disebut membina puncak téh nyaéta nahan émosi, nahan sora, nahan témpo, saméméh nepi ka puncakna dina éta sajak. Upama hiji sajak diwangun ku opat pada, tur klimaksna aya di pada katilu, pamaca sajak kudu bisa nahan émosi, témpo, sora dina pada kahiji. Dina pada kadua, émosi, sora, témpo, mimiti ditingkatkeun. Dina pada katilu (puncakna téa), émosi, sora jeung témpo dimaksimalkeun pisan. Dina pada kaopat minangka antiklimaks-na, émosi, sora jeung témpo diturunkeun deui. 

Pasemon jeung Réngkak 

Pasemon (mimik) tangtuna ge diluyukeun jeung rasa nu nyangjaruk dina sajak nu dibaca. Pasemon, ruak-riukna pamulu, gular-gilerna panon, ditangtukeun pisan ku inténsitas penghayatan pamaca sajak kana sajak nu dibaca. Pasemon bakal karasa wajarna upama pamaca sajak enya-enya ngalenyepan eusi sajakna. Sedengkeun réngkak; usikna leungeun, meureup, ngacung, gilek sirah, gejlig atawa léngkah, fungsina taya lian iwal ti pikeun leuwih ngajéntrékeun naon nu nyangkaruk dina eusi sajak nu dibaca.Réngkak kudu puguh motivasina, kudu puguh maksudna. Réngkak nu dapon usik, komo bari réa teuing pakepukna, bisa jadi matak teu puguh kana naon nu rék dijéntrékeun. 

***

Sumber : Fiksimini Basa Sunda

Kopi + Susu

Pada saatnya nanti, akulah yang akan menyeduhkan kopi hitam kental tanpa gula kesukaanmu, Bapak, setiap pagi.

Kemudian ketika sore beranjak kan kupijat betis dan punggung ibu yang yang sering pegal karena seharian tak jemu dan dengan setia mengajar tarian kehidupan kepada murid-muridnya.

Dan akan selalu kuingat. Kini bagimu, Bapak, membelikan ku susu adalah hal yang lebih membahagiakan ketimbang meredakan suara denting gelas tukang cendol dan jerit nyaring peluit tukang gulali yang selalu saja mampir di samping kamar kita.

Sementara itu, sambil menunggu saatnya tiba, maukah kau, Bapakku yang baik, mambuatkanku sebotol susu untuk kureguk. Lalu kau kipasi aku, seperti biasa kau lakukan untuk menghantarkan ku melelapkan mata dan telinga sejenak dari hingar-bingarnya dunia.

(Kata anakku sambil memeluk pundak dan kemudian mengecup kedua pipiku... )

Nyiar Luang Tina Wayang

Kenging : Godi Suwarna dina Fiksimini Basa Sunda

Tangtos pada uninga, réh seni wayang, boh sastrana boh wanda pagelaranana, seueur naker mangaruhan kasenian-kasenian jaman kiwari. Wayang aya dina senirupa, seni tari, musik, téater, sastra. Para seniman ti rupa-rupa widang seni bangun nu teu kendat-kendat kailhaman ku wayang, ti bihari tug ka kiwari. Hartosna, wayang ngandung ajén-inajén seni nu adiluhung, nu teu luntur ku panéka mangsa. Tapi, sakumaha dina hirupkumbuh kasenian-kasenian sanésna, seni wayang tangtos nyorang lébér jeung orotna.

Seni wayang kungsi dalit dina kahirupan sapopoé. Ulah pon para pinisepuh nu resep mesék palasipah wayang, bari ngalarapkeun dina kahirupan sadidintenna, dalah barudak satepak ogé kungsi méh prah mikaresep wayang. Untung nanakeran sim uing mah ngalaman pisan. Harita, dina taun genep puluhan di lembur, sim uing saparakanca teu weléh gung clo. Pintonan di kampung, di désa mana baé ogé teu weléh dijugjug. Lalajo nyaan, daria ngabarandungan. Sanés mung sakadar ngariung di tukang suuk bari megat muntah mojang. Jalaran bari daria, tangtos kana nyerep naker. Paling copél barisa nurutan pok-pokan Dorna, Dursasana, Arjuna, Gatotkaca jeung Si Cépot.  

Harita, tina bakating ku resep téa, ampir saban babaturan garaduh wayang tina daluang. Aya papada budak nu sok nyieun jeung ngajualanana, wayang-wayang daluang nu nyeta-nyeta wayang kulit. Nya lumayan wé keur budak nu barisa nyieun mah, bisa gaduh uang saku ladang kabisa sorangan, paling copél wareg ku kadaharan ladang barter jeung kabisa. Lian ti ngoléksi wayang daluang, barudak téh sok pirajeunan ogé nyarieun wayang tina palapah daun sampeu, tina taneuh porang, tina pendul peuteuy, tina kembang wéra jrrd. Tina bakat kuresep téa, lajeng diéksprésikeun ku bahan nu aya di alam sabudeureun kahirupan barudak. Hasilna téh nya karancagéan barudak jaman harita, nu boa upama disalésér mah ngandung ajén inajén seni nu kawilang luhung. Mun teu tingdarekul nyieun wawayangan, sim uing saparakanca sok pirajeunan maén sandiwara carita wayang. Papakéan saaya-aya. Siger jeung badong bisa tina kalakay daun kulur, atawa tina daun kadaka, susumping tina daun nangka.  

Basa sim uing keur budak, kaleresan pun Bapa téh kagunganeun buku pedaran wayang golék yasana bujangga Sunda, Kangjeng MA. Salmun, suargi. Buku nu saé kacida. Perkawis rupining teknis wayang golék, dipedar ku gaya basa Sunda nu matak pogot macana. Gaya populér mun ceuk jaman kiwari téa mah. Tong boro ku Pun Bapa nu lebet kolom bujangga lembur, dalah ku sim uing nu bolon kénéh, éta buku téh éstu digulanggaper, dibaca dibulak-balik. Ma’lum bolon, harita sim uing ngaraos nu panghatamna bag-bagan wayang dibanding jeung babaturan.

Sanggeus bisa kurung-karang, sim uing mindeng nyieun carpon atawa sajak nu nyaritakeun wayang. Buku kumpulan sajak sim uing nu munggaran dijudulan Jagat Alit, dipedalkeun ku pamedal Rahmat Cijulang taun 1979. Jagat Alit téh minangka sajak bubuka dina éta buku kumpulan sajak. Hiji sajak nu mapandékeun kahirupan kana pagelaran wayang. Sajak-sajak lianna medar kahirupan ti kawit lahir, lalampahan, asih sinareng pati, bagja miwah guligah manusa, nungtung dina kasadaran kana takdir nu teu bisa dipungkir téa. Gambar jilidna gé mangrupa gugunungan wayang, yasana pelukis kawentar, Pa Popo Iskandar. Aya bagja nanakeran gambar jilid kenging anjeunna téh. Sesah miwarang anjeunna ngagambar jilid téh. Bané wé sim uing mah harita téh kalebet mantu kameumeutna, ceuk sim uing nu teu weléh-weléh gé-ér.

Dina taun juh puluhan ahir, sim uing kungsi ngarang carpon nu judulna Uwak-Awik, dimuat dina majalah Manglé, jaman sim uing keur sumedeng belekesenteng. Nyaritakeun perkawis wayang-wayang golék nu geus bosen, nu geus capé balas diwayang-wayangkeun baé ku Dalang. Wayang-wayang nu baruntak ka Dalangna. Teu wudu éta carpon téh kenging réaksi ti balaréa. Dina Manglé, Kang Enas Mabarti nyawang Uwak-Awik tina jihad inajén sastra, nembrakeun onjoy jeung héngkérna éta carpon. Aya deui nu nyerat dina Mangle kénéh, majar sim uing murtad. Kritikan nu direumbeuy ku dalil-dalil. Nanging, sim uing yakin yén nu ngamurtadkeun téh teu ngaos dugi ka tamat, atanapi teu ngartos kana jero-jeroning Uwak-Awik. Padahal, dina tungtung éta carpon, sim uing nyaritakeun wayang golék nu ancur lebur, dicacag ku Dalangna.

Beuki resep wé ngarang perkara wayang téh. Sabada buku kumpulan sajak Jagat Alit, sim uing ngadeker nyieunan sajak nu tokoh-tokohna wayang. Aya kana lima puluh sajakna, dikumpulkeun, dijudulan Urat-Urat Kawat, naskahna dikirimkeun ka salah sahiji pamedal. Hanjakal teu kungsi terbit. Naskahna gé kalah leungit tanpa lebih ilang tanpa karana di éta pamedal. Tapi perkawis wayang mah angger sok disabit-sabit dina buku kumpulan sajak sim uing ka dieunakeun, di antarana dina buku kumpulan sajak Surat-Surat Kaliwat jeung Blues Kéré lauk..

Dina nyarponkeun carita wayang, rumaos sim uing téh tara tukuh kana babon. Kalan-kalan ngahaja dibulak-balik. Upamina baé, Déwi Sinta nu micinta Rahwana jalaran Rama karaos kirang buméla. Rahwana nu babalik pikir alatan cinta sajati ka Déwi Sinta. Ari Rama kalah cangcaya, kagungan maksad ngaduruk pupujan kalbu. Atanapi, dina carpon Murang-Maring, sim uing ngalalakonkeun Pandawa nu démonstrasi ka rahayatna, pédah rahayat sarenang ari aranjeunna, salaku pamaréntah, ripuh balas didaramel janten abdi nagara. Rupi-rupi réaksi nu kantos maos. Aya nu nyebat réh sim uing ngaruksak carita wayang. Aya ogé nu nyebatkeun éta téh dékonstruksi, postmo, salah sawios aliran pilsapat miwah seni nu mahabu di urang di awal taun salapan puluhan. Tur padahal sim uing mah ngarangna téh ti taun juh puluhan ahir kénéh.

Lantaran sim uing kagégéloan ku wayang, nya teu anéh mun galindeng Dalang teu weléh kapireng tug dugi ka cetuk huis kieu. Nya kitu, sok pirajeunan gumerendeng nurutan Dalang. Béh dieu, kabeneran sim uing sok dihiras maca sajak Sunda di luar Pasundan, di kalangan para pamiarsa nu teu mantra-mantra kana basa Sunda. Upamina di payuneun urang Jawa, Bali, atanapi urang mancanagara. Kapaksa sim uing mikir, kumaha carana sangkan sajak Sunda kalandep ku arinyana, sok sanajan teu ngartos kana basana. Nya ngajaran maca sajak bari maké lentong Dalang, dadalangan Sanajan teu ngartos kana basa Sunda, ari dibaca bari ngagalindeng, gegereman, nurutan Dalang mah teu burung wé pada ngabandungan. Careuleumeut. Duka resep kana sajakna, duka hariwang pédah penampilan sim uing sed saeutik ti tukang teluh. Duka tah.

Cindekna, sim uing mah rumaos pisan kahutangan budi ku wayang. Mun seug keur budak teu kungsi wanoh kana wayang, tangtos bakal séjén nu karandapan. Duka bakal kumaha teuing jantenna sajak-sajak, carpon-carpon, fikmin-fikmin sim uing.. ***

Kenging : Godi Suwarna dina Fiksimini Basa Sunda 

Parigeuing Gaya Kapamimpinan (LEADERSHIP) Prabu Siliwangi

Kapamingpinan dina masarakat Sunda, nurutkeun Naskah Kuna Sanghiyang Siksa Kandang Karesian. Ieu naskah kuna teh asli titinggal karuhun Sunda taun 1518 Masehi (Prabu Siliwangi/ Jayadewata pupusna taun 1521 Masehi) anu disundakeun deui kana basa ayeuna ku Drs. Saleh Danasasmita 1985. Ari aksarana ngagunakeun aksara “Ratu Pakuan”, lain Cacarakan. Basana Basa Sunda Buhun.

Dina naskah Kuna ieu teh aya palanggeran, tuduh laku tatakrama pikeun jadi pamingpin di masarakat jaman harita. Sanajan kitu eta palanggeran teh tetep gede gunana pikeun jadi palanggeran pamingpin Sunda jaman ayeuna. Eta palanggeran teh disebut PARIGEUING.

A. PARIGEUING

Dina Basa Sunda jaman abad ka 15/16 masehi, disebutkeun yen Parigeuing teh nya eta : “Parigeuing mah ngaranna : bisa nitah bisa miwarang, ja sabda arum wawangi, nya mana hanteu surah nu dipiwarang”. Upama ku basa Sunda jaman ayeuna mah hartina : “Nu disebut Parigeuing teh nyaeta bisa marentah bisa miwarang ku caritaan nu pikagenaheun tepi ka teu matak jengkel nu diparentahna”.

B. DASA PASANTA

Pikeun bisa ngalaksanakeun Parigeuing teh carana kudu bisa ngalaksanakeun heula Dasa Pasanta (hartina Sapuluh Panengtrem Hate). Maksudna kumaha carana pikeun nengtremkeun hate jelema nu diparentah supaya dina digawena teh iklas tur sumangetna ngagedur.

Ari panengtrem hate anu sapuluh rupa teh nyaeta:

1. Guna. Tegesna jelema nu diparentah teh kudu ngarti-eun naon gunana tina nu diparentahkeun teh.
2. Ramah. Parentah kudu ditepikeun kalawan wajar jeung sareh, ramah tamah, amis budi. Bakal ngarasaeun dihargaan sabage manusa nu boga ajen pribadina.
3. Hook. Hookeun (B.Ind: kagum). Parentah karasana saperti gambaran hookeunana (kekaguman) kana kabisana (kamampuh) nu diparentahna.
4. Pesok. Hartina kapikat hatena (reueus). Jadi parentah kudu ditepikeun ku cara nu matak kapikat hate, nu nimbulkeun rasa reueus dina dirina.
5. Asih. Nyaeta rasa nyaah. Tepi ka karasaeun yen dirina teh lir ibarat babagian tina diri nu marentahna. Jadi milu tanggungjawabna teh bari gembleng hate.
6. Karunia/Karunya. Tegesna parentah karasaeunana saperti rasa kanyaah (karunya) jeung oge mangrupa kurnia kapercayaan kana kamampuh dirina.
7. Mukpruk. Tegesna kudu bisa ngalelemu. Tepi ka ngarasa yen digawe teh lain kapaksa, tapi geus jadi tugasna.
8. Ngulas. Ayeuna dina Basa Indonesia disebut mengulas. Tegesna kudu bisa mere komentar (ulasan) kana pagawean bawahan ku cara nu surti tur lantip.
9. Nyecep. Tegesna bisa niiskeun pikir nu diparentah, supaya genaheun pikirna. Boh ku lisan komo bari aya lar barangberena mah.
10. Ngala angen. Nyaeta bisa narik simpati bawahan. Carana ku ngantengkeun silaturahmi nu wajar. Bakalna timbul rasa satia (loyal) ka pamingpinna.

C. PANGIMBUHNING TWAH

Jaba ti Parigeung jeung Dasa Pasanta teh, dina naskah eta keneh aya nu disebut Pangimbuhning Twah, nyaeta pituduh tatakrama hirup kumbuh sapopoe, sangkan manusa hirupna teh boga pamor (B.Ind: bertuah). Upama disundakeun ayeuna mah hartina teh Pangjangkep Pikeun Boga Pamor.

Aya 12 pangjangkep tatakrama nu kudu dicumponan ku unggal jelema teh nyaeta:

1. Emet. Tegesna digunakeun saeutik-saeutik (saemet-emet) supaya kapakena. Hartina henteu konsumtif.
2. Imeut. Tegesna taliti euweuh nu kaliwat (B.Ind: cermat).
3. Rajeun. Saharti jeung rajin. Bisa ngamangpaatkeun waktu.
4. Leukeun. Saharti jeung junun, suhud (B. Ind : tekun). Bakalna teh tepi ka nu dimaksud jeung loba hasilna.
5. Pakapradana. Bisa dihartikeun sonagar, wanter. Bisa oge dihartikeun pantes barangpakena.
6. Morogol-rogol. Hartina boga karep pikeun maju, gede sumanget, henteu elehan. Ulah soteh murugul, nyaeta sipat jelema nu hayang meunang sorangan.
7. Purusa ning Sa. Hartina boga jiwa pahlawan. Wani nangtung panghareupna dina aya kasulitan. Tara nyalahkeun batur. Gede rasa tulung tinulungna.
8. Widagda. Tegesna wijaksana. Pikiran jeung rasana (rasio katut rasana) bakal saimbang. Mikirna bisa cekas tur adil.
9. Gapitan. Hartina wani bakorban pikeun kayakinan dirina.
10. Karawaleya. Tegesna balabah (B.Ind: dermawan), resep tulung tinulungan.
11. Cangcingan. Ayeuna sok disebut cingceung, tangginas (B.Ind : gesit).
12. Langsitan. Bisa dihartikeun rapekan, terampil, binangkit, binekas. Ceuk basa ayeuna mah loba niley pleusna.

Tapi aya 4 pasipatan (tatakrama nu teu hade, anu non etis), nu dipahing ku para luluhur Urang Sunda, diebutna PAHARAMAN nyaeta:

1. Pundungan. Ayeuna oge istilah pundungan dipiwanoh keneh. Moal boga sobat. Hirupna moal maju.
2. Babarian. Ayeuna mah sok disebut gampang kasigeung (B.Ind: mudah tersinggung). Moal boga sobat. Hese maju. Hese meunang pitulung.
3. Humandeuar. Aieu teh kaasup pasipatan nu kacida gorengna. Tanda hengker jiwana. Teu mampuh nyanghareupan kasulitan.
4. Kukulutus. Ieu mah pasipatan anu panggoreng-gorengna, kitu ceuk karuhun baheula. Hirup bakal munapek. Beungeut nyanghareup ati mungkir, bengkok sembah ngijing sila. Digawena puraga tamba kadengda. Kasatianana saeutik pisan. Bisa ngahianat ka dunungan atawa ka babaturan.

Dicatut ti sundanet.com

IMAH

Kateuteuari. Baku dia mah. Sanggeus ngaliwatan mangsa nu teu sakeudeung, sakuduna urang pada apal ka awak séwang-séwang. Geus cindek, kami moal incah balilahan. 

Imah urang, warisan. Satemenna ieu bukti kahéman nu teu hadé dimomoré. Lain saukur jugrug bari butut. Mangka inget, kami diorokkeun didieu, mangkat rumaja tidieu. Tug nepi ka ngajodo jeung dia, laju tetep renggenek didieu. Dia apal kacida, kumaha Bapa nangtayungan kami ku deudeuhna. Tepi ka wani jeung bedogna mun kami keuna ku deleka.

Ayeuna, prak, kuma dia jang saawak dia.  Kami mah deuk ajeg, najan nepi ka rugrug ku rinyuh. Pageuh na wasiat bapa, sangkan wanoh tepi ka juru-juru na.

Kari-kari, Kaka. Dia boga niat deuk pindah najan norog. Cék dia, sangkan guyub jeung batur. Sangkan reueus mun kasémahan.  Ah, kateuingan, Kaka. Kami leuwih reueus ku banda nu geus jinek hak kami.

Najan hate leutik mah tangtu kasurti, mun kami biluk ka dia, tangtu sarua reueusna.

03 Oktober 2012